Các truyền bản Tạp tiếu chư khoa 雜醮諸科

Tạp tiếu chư khoa bản Yên Viên. Ảnh: Min

(Viết nhân dịp Thư viện Huệ Quang sắp ra mắt ấn bản phục chế Tạp Tiếu Chư Khoa ảnh ấn theo truyền bản Yên Viên-Tự Đức thứ 12-1858)

Thích Không Hạnh

Tạp tiếu chư khoa là bộ khoa cúng thông dụng ở miền Bắc nước ta từ xưa, và đến ngày nay vẫn còn thịnh hành ở các tỉnh miền Bắc. Nội dung khoa cúng dùng cho cả hai hàng chân tục (người tu người phàm). Qua các sách hiện còn lưu hành ta được biết có 3 truyền bản Tạp tiếu chư khoa.

1. Bản Liễu Chàng 柳幢 hay Cựu bản được khắc ở xã Liễu Chàng, huyện Gia Lộc, phủ Ninh Giang vào niên hiệu Tự Đức thứ 2 (1848). Trọn bộ 5 tập 37 khoa 380 trang. Mỗi trang chia làm 6 hàng không kẻ cột. Mỗi hàng 13 chữ (tính theo hàng nhiều chữ nhất). Chữ viết thô quệch. Sách không có lời giới thiệu. Niên đại được ghi ở đầu tập 1, nơi tàng bản được ghi ở đầu tập 2.

Trang đầu bản Liễu Chàng tập 1. Ảnh: http: lib.nomfoundation.org

Trang đầu bản Liễu Chàng tập 2. Ảnh: http: lib.nomfoundation.org

Lễ thiên đế giáng sinh khoa bản Liễu Chàng.  Ảnh: http: lib.nomfoundation.org

2. Bản Yên Viên 安圜 được thầy trò sa môn Huệ Tập Thích Huỳnh Huỳnh và Tinh Tiến Thích Sâm Sâm tổ chức tuyển tập san khắc vào niên hiệu Tự Đức Thứ 12 (1858). Mộc bản lưu tại chùa Diên Phúc, xã An Viễn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Ninh. Trọn bộ 7 tập với 444 trang. Mỗi trang chia làm 7 hàng có kẻ cột. Mỗi hàng 16 chữ. Chữ viết trau chuốt. Đầu tập 1 có lời giới thiệu 5 trang.

Sách có hai lời tựa. Tựa thứ nhất Tạp tiếu chư khoa tân tự của sa môn Tinh Tiến dài 3 trang. Tựa thứ hai là lời giới thiệu của hòa thượng Phúc Điền không có tên, dài 2 trang.

Theo lời tựa của ngài Tinh Tiến thì Tạp tiếu chư khoa được truyền sang nước ta vào giữa thời nhà Minh.

                       Tạp tiếu chư khoa tân tự của sa môn Tinh Tiến

Lời giới thiệu của ngài Phúc Điền có đoạn cho biết vào thời đó có bản Tạp tiếu của người họ Liễu san khắc để buôn bán nên câu chữ sai sót luộm thuộm, thiếu trang nghiêm. Thầy trò ngài Tinh Tiến đã tuyển chọn san bổ và tổ chức trùng khắc thận trọng thật là một việc làm rất đáng tán thán.

                          Lời giới thiệu của hòa thượng Phúc Điền

Văn bản của người họ Liễu không biết có phải là bản Liễu Chàng ra đời trước đó 10 năm không?

3. Bản Xuân Lôi 春雷 được khắc vào niên hiệu Thành Thái thứ 4 (1892) tàng bản tại chùa xã Xuân Lôi, huyện Vũ Giàng, phủ Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Văn bản gồm 5 tập 57 khoa. Mỗi trang có 6 hàng không kẻ cột gống bản Liễu Chàng, mỗi hàng 15 chữ. Chữ viết chân phương.

Cung đính Tạp tiếu chư khoa tiểu dẫn bản Xuân Lôi

Sách có bài tựa Cung đính Tạp tiếu chư khoa tiểu dẫn của ngài Chính Đại chùa Hưng Phúc dài 1 trang. Bài tựa này lại cho rằng bản Liễu Chàng và bản Yên Viên câu chữ luộm thuộm sai sót, khoảng giữa lại khuyết lược, nên san bổ lại thành bản Xuân Lôi hoàn chỉnh hơn.

Bản của người họ Liễu[1] có phải là truyền bản Liễu Chàng không?

Đối chiếu ba truyền bản ta nhận thấy số lượng và thứ tự các khoa không giống nhau. Có nhiều khoa xuất hiện ở cả ba bản, một số ít khoa xuất hiện ở hai bản và một số hiếm chỉ xuất hiện “độc quyển” ở một bản, như khoa Giải kết của bản Yên Viên, khoa Dự cáo nghi của bản Xuân Lôi...

Thường thì các sách khoa cúng, trừ một số sách của đạo Lão, đạo Khổng hay sách cúng Mẫu, cúng chư Thánh là được khắc trong dân hoặc ở các đình, đền; đa phần các sách có liên quan đến hai hàng chân tục đều được khắc mộc bản ở các chùa. Hơn nữa một văn bản thuộc loại lớn có nhiều tập như Tạp tiếu chư khoa, sức của tư nhân rất khó làm nổi, trừ khi đó là hàng đại quan hoặc phường buôn. Bản Liễu Chàng lại không đề tổ chức nào khắc bản, chỉ đề: Ninh Giang phủ, Gia Lộc huyện, Liễu Chàng xã thôn ký tân san khắc Tạp tiếu chư khoa.

Số lượng chỉ có 37 khoa cúng so với 56 của Yên Viên và 57 của Xuân Lôi cũng nói lên xu hướng muốn chọn những khoa thông dụng để bán được nhiều của nhà buôn. Ván khắc có thể ít được đầu tư, mực in kém chất lượng hơn so với các bản được khắc ván và in ấn trong chùa.

Việc xuất hiện bản Yên Viên chỉ 10 năm sau bản Liễu Chàng ra đời mặt nào đó cũng cho thấy sự khiếm khuyết của bản Liễu Chàng. Thông thường một văn bản có dung lượng lớn như vậy ra đời phải mất vài chục năm sau mới xuất hiện văn bản tân san khi văn bản cũ hầu như không còn.

Có thể từ cuối Lê đã xuất hiện và lưu hành bản Tạp tiếu chư khoa tương đối đầy đủ. Về sau nhận thấy có nhiều người sử dụng nên người họ Liễu đã nhờ thợ Liễu Chàng khắc ván những khoa thông dụng nhất trong bộ khoa cúng này. Theo chúng tôi bản của người họ Liễu chính là bản Liễu Chàng hay Cựu bản. Tuy nhiên, mọi suy luận đều có thể sai. Để chắc chắn hơn điều này, chúng ta cần sưu tầm thêm tư liệu và quý vị cao minh bổ chính.

Bản Yên Viên có sai sót và lược khoa như ngài Chính Đại đề cập trong bản Xuân Lôi không?

Đối chiếu ba văn bản, chúng tôi nhận thấy bản Yên Viên được khắc khá đẹp, chữ trau chuốt. Khi xử lý văn bản, chúng tôi nhận thấy trong một trang văn bản, một chữ nào đó hễ xuất hiện lần thứ hai thứ ba là thường được viết khác đi (dị thể tự hay tục tự). Đây là một điều rất thú vị khi đọc trực tiếp văn bản xưa. Những người có công tuyển chọn và khắc ván trong từng khoa cũng được ghi rõ. Về mặt hình thức, bản Yên Viên vượt trội bản Liễu Chàng và Xuân Lôi.

Ảnh: Min

Về nội dung, qua đối chiếu bước đầu giữa các truyền bản và theo các vị am hiểu và đang áp dụng khoa cúng Tạp tiếu ở miền Bắc hiện nay thì bản Yên Viên có lời văn sáng sủa nhất và không có lược khoa. “Thủ phạm” lược khoa nhất chính là bản Xuân Lôi (lược khoa ở đây chỉ cho những khoa bị bỏ lửng khi những đoạn văn quen thuộc được lặp lại).

Theo lời ngài Chính Đại trong bài tựa, mộc bản Xuân Lôi khắc nửa chừng thì hết kinh phí, vào lúc ấy có Quang lộc tự thị lang là Nguyễn đại nhân đến tham yết, nhân đây Ngài kể lại sự tình và được Nguyễn đại nhân cúng 200 quan, nên mộc bản Xuân Lôi mới được khắc xong.

Qua những dữ liệu trên có thể kết luận rằng. Khi ngài Chính Đại có trong tay hai bản Liễu Chàng và Yên Viên ngài có thể chỉ đọc lướt qua bản Liễu Chàng, còn bản Yên Viên thì không có đủ bộ 7 tập. Hơn nữa khi đã xúc tiến và kêu gọi hoàn thành mộc bản Xuân Lôi cho bản tự, có lẽ ngài cũng đã có phần “than vãn” để được tiếp kinh phí từ Nguyễn đại nhân, nên vô tình đã nhận xét có phần không đúng về truyền bản Yên Viên.

Tạp tiếu chư khoa bản Yên Viên. Ảnh: Min

Qua việc đối chiếu, Thư viện Huệ Quang quyết định chọn bản Yên Viên để phục chế. Nhân đây chúng tôi xin chân thành tri ân thượng tọa Thích Giác Thành, chú Ngô Phú Phẩm và các thân hữu miền Bắc đã cho Thư viện mượn sách gốc bộ Tạp tiếu chư khoa 7 tập theo truyền bản Yên Viên để thực hiện công tác phục chế này. Ngày nay, để có được trọn bộ gốc Tạp tiếu theo truyền bản Yên Viên là một điều rất hi hữu.

Tạp tiếu chư khoa ấn bản phục chế của Huệ Quang. Ảnh: Mặc Hiên

Huệ Quang, Hạ Nguyên năm Đinh Dậu 2017

TKH

BẢNG LIỆT KÊ CÁC KHOA CÚNG

TRONG BA TRUYỀN BẢN TẠP TIẾU CHƯ KHOA

SẮP RA MẮT ẤN BẢN PHỤC CHẾ

TẠP TIẾU CHƯ KHOA

(Ảnh ấn theo truyền bản Yên Viên, 7 tập, Tự Đức thứ 12-1858)

Sau gần một năm miệt mài xử lý, cuối cùng bộ Tạp tiếu chư khoa cũng đã hoàn thành. Hiện sách đang trong giai đoạn in mẫu để kiểm tra lần cuối. Dự kiến ấn bản giấy dó bản Bắc và bản Nam sẽ ra mắt bạn đọc vào đầu tháng 11 Âm lịch 2017. Vì sách được làm thủ công tương đối chậm, bạn đọc cần sách sớm có thể liên hệ Thư quán của Thư viện Huệ Quang đặt sách trước để được nhận sách trong đợt đầu.

THƯ VIỆN HUỆ QUANG

[1]蓼Có ba âm: Liệu, Liễu và Lục. Chúng tôi chọn âm Liễu.