Chữ Đạo

Đạo 稻

Chữ Đạo 稻 là một chữ thuộc nhóm chữ Hình thanh, được ghi nhận xuất hiện sớm nhất ở thời kì Kim văn. Chữ 稻 là lúa gié, một thứ lúa ưa cấy ruộng có nước, một năm chín hai mùa.

Ở thời kì Kim văn, chữ 稻 này gồm bộ mễ 米 (gạo) và yểu 舀 (múc), trong đó chữ 舀 đóng vai trò là thanh phù. Chữ 舀 được cấu thành từ trảo 爪 (tay) và cữu 臼 (cối giã), tạo hình tượng như một bàn tay đang giã gạo trong cối (Lâm Nghĩa Quang 林義光). [1] Cũng có trường hợp chữ 稻 không viết với bộ 米 mà viết với hòa 禾, biểu thị ý nghĩa cũng liên quan đến ngũ cốc hoặc gạo, nên về mặt nghĩa thì tương đồng.

Trong sách Thuyết văn giải tự của Hứa Thận cho biết chữ 稻 như sau: “稌也。从禾舀聲。” Nghĩa là: (Đạo) là lúa nếp. Gồm bộ 禾 biểu nghĩa và chữ舀 biểu âm. [2] Đoàn Ngọc Tài cũng chú giải thêm rằng: “（稻）稌也。今俗㮣謂黏者不黏者。未去穅曰稻，稬稻、秈稻、秔稻皆未去穅之偁也。旣去穅則曰稬米，曰秈米，曰秔米。” Nghĩa là: Chữ 稻 có nghĩa là lúa nếp. Nay trong cách gọi thông tục, người ta phân biệt loại gạo dẻo và không dẻo. Khi chưa xay bỏ vỏ trấu thì gọi là 稻, như nọa đạo 稬稻, tiên đạo 秈稻, canh đạo秔稻 đều chỉ lúa chưa bỏ vỏ trấu. Sau khi đã bỏ trấu, thì gọi là nọa mễ 稬米 (gạo nếp), tiên mễ秈米 (gạo tẻ hạt dài), canh mễ 秔米 (gạo tẻ hạt tròn). [3]

Đồng thời, Đoàn Ngọc Tài cũng giải thích thêm rằng: 稻 là cách gọi bao quát, còn秔 là cách gọi phân biệt đối lập với稻. 稻 thì hợp với môi trường nhiều nước. Vì vậy, Chu Lễ, chức quan gọi là đạo nhân 稻人, phụ trách việc canh tác lúa ở vùng đất trũng, thấp (Chu Lễ).

Trong bài Nhiếp Khẩu đạo trung 灄口道中, Đại thi hào Nguyễn Du có viết 4 câu đầu như sau: [4]

秋滿楓林霜葉紅，

小猧嗥出短籬東。

數畦粳稻雞豚外，

一帶茅茨楊柳中。

Phiên âm:

Thu mãn phong lâm sương diệp hồng，

Tiểu oa hào xuất đoản li đông。

Sổ huề canh đạo kê đồn ngoại，

Nhất đái mao tì dương liễu trung。

Dịch:

Rừng phong đỏ rực thu nao,