Chữ Tiết

Tiết 節

節 là một chữ thuộc nhóm chữ hình thanh.

Bộ trúc 竹: Biểu ý (Sách Thuyết văn giải tự giải thích rằng: hễ vật gì thuộc vào tre trúc thì dùng bộ trúc để biểu ý [1])

Chữ tức 即: Biểu âm

Chữ 節xuất hiện sớm nhất vào thời kì của Kim văn (văn tự khắc trên đồ đồng), chưa tìm thấy chữ này xuất hiện ở Giáp Cốt Văn.

節 Tiết vốn là để chỉ lóng tre, ta có từ 竹節 (âm Hán Việt đọc là “trúc tiết”). Vì lóng tre là một phần của cây tre, nên về sau hễ khi dùng để chỉ một phần của tổng thể thì người ta cũng thường dùng “tiết” để tạo từ.

Lịch pháp cổ đại, dựa vào vị trí của mặt trời, chia thời gian trong một năm thành 24 điểm, mỗi điểm gọi là một tiết khí 節氣. Lại dựa vào đặc trưng thời tiết và khí hậu trong một năm, người xưa chia một năm thành 4 mùa, gọi là quý tiết 季節. Đó là dựa vào nghĩa bên trên mà dùng.

Lại nói, vào thời Chiến Quốc 節 thường dùng để chỉ 符節 (âm Hán Việt là “phù tiết”), một vật dùng để làm tin cho thân phận và quyền hành. Ngày xưa, phù tiết làm bằng tre trúc, chia làm 2 nữa, vua giữ 1 nữa, quan giữ 1 nữa. Về sau có thay đổi chất liệu và phương thức chế tác, nhưng chung quy vẫn tạo theo hình dáng lóng tre, vật này tuỳ theo thân phận và quyền hành của người chấp chưởng mà cũng có tên gọi khác nhau. Độc giả có thể tham khảo trong sách Chu Lễ [2].

Ngoài ra, chữ này còn với nghĩa là tiết chế, ước thúc. Sách Chu dịch có chép: 節, có nghĩa là dừng lại [3]. Làm xong việc gì mà mình không phạm lỗi lầm, thì gọi đó là “tiết”. Các từ như khí tiết, phẩm tiết, tiết chế, tiết kiệm,… là từ đây mà ra.