Quy Sơn Cảnh Sách Cú Thích Ký 潙山警策句釋記 có nguồn gốc từ một bài văn do Thiền sư Quy Sơn Linh Hựu 潙山靈祐 trước tác tên là Quy Sơn Đại Viên Thiền Sư Cảnh Sách Văn 溈山大圓禪師警策文, sau này được Sa-môn Hoằng Tán Tại Tham 弘贊在犙 chú giải, Sa-môn Huệ Cung Khai Quýnh 慧弓開詗 viết lời ký, nên nhan đề có thêm phần 句釋記 Cú Thích Ký.
Thiền sư Quy Sơn (771 - 853) là đệ tử đắc pháp với Thiền sư Bách Trượng Hoài Hải 百丈懷海 (720 - 814), quyển Quy Sơn Cảnh Sách 潙山警策 của sư được tôn xưng là kim chỉ nam của người xuất gia tu Phật, có giá trị to lớn về nhiều mặt. Về sau quyển sách này được nhiều nhà sư chú giải và lưu truyền phổ biến trong chốn Thiền môn. Đến đời nhà Thanh, Sa-môn Hoằng Tán (1661 - 1685) viết lời chú giải và Sa-môn Khai Quýnh (1634 - 1676) viết lời ký, kết hợp tạo thành quyển Quy Sơn Cảnh Sách Cú Thích Ký 潙山警策句釋記. Đây là tác phẩm chú giải được cho là đạt đến trình độ đầy đủ và hoàn mỹ nên được phổ biến rộng rãi trong cả hai giới xuất gia và tại gia.
Quyển Quy Sơn Cảnh Sách Cú Thích Ký 潙山警策句釋記 này đã được các bậc Trưởng lão Hòa thượng dịch ra tiếng Việt tiêu biểu như:
- Hòa thượng Thích Khánh Anh (1895 - 1961) dịch, lấy tên là Quy Sơn Cảnh Sách, có nhiều phụ chú giải thích các thuật ngữ.
- Hòa thượng Thích Hành Trụ (1904 - 1984) dịch vào năm 1950 lấy tên là Quy Sơn Cảnh Sách gồm hai quyển Thượng và Hạ in chung 1 tập, có cả phần phiên âm và dịch nghĩa để đối chiếu, bản dịch này được phổ biến rộng rãi.
- Hòa thượng Thích Trí Quang (1923 - 2019) dịch quyển Quy Sơn Cảnh Sách của ngài Quy Sơn, ngài sử dụng quyển Quy Sơn Cảnh Sách Cú Thích Ký làm tài liệu chính để chú giải nội dung.
- Tỳ kheo Thích Nhựt Chiếu dịch vào năm 1991 với nhan đề là Văn Cảnh Sách Của Tổ Quy Sơn, có thêm phần chuyển dịch từ văn xuôi sang văn vần dưới dạng thơ song thất lục bát khiến người học dễ đọc và dễ nhớ.
- Tỳ kheo Thích Minh Hải dịch vào năm 2006 với nhan đề Quy Sơn Cảnh Sách Cú Thích Ký.
- Tỳ kheo Thích Phước Nghĩa dịch vào năm 2008 với nhan đề Quy Sơn Cảnh Sách Giải Thích Và Ghi Chú, bản dịch này được lưu hành nội bộ.
Ở Việt Nam bản Quy Sơn Cảnh Sách Cú Thích Ký bằng Hán văn đã được chư Tổ sư tổ chức khắc in để lưu truyền rộng rãi, có thể xem đây là một trong những quyển giáo trình về Phật học được chư Tăng sử dụng để giảng dạy từ nội bộ chùa cho đến các trường hạ và trường học Phật giáo. Hiện tại được biết quyển sách này có niên đại khắc ván xưa nhất được phát hiện là thuộc đời Lê niên hiệu Vĩnh Hựu 永佑 năm Kỷ Mùi (1739), ở trang cuối sau phần nội dung là phần âm thích gồm 2 dòng và 2 dòng cuối ghi rõ địa điểm tàng bản là ở chùa Quảng Phước núi Thiên Hỷ phủ Diên Ninh 延寧府天喜山廣福寺 và người hưng công khắc ván là Tỳ-kheo Bảo Vinh 比丘寳榮.
Ngoài ra, tại Thư viện Huệ Quang hiện còn lưu giữ các bản sau:
- Một bản Trùng khắc vào năm Bính Tý 丙子 niên hiệu Gia Long 嘉隆 (1816) ký hiệu ACNLUAT 0021, tàng bản tại chùa Bảo Sơn 寳山寺藏板, do Khất sĩ họ Châu pháp danh Tánh Từ 性慈 trùng khắc, Đại sư Huệ Chân 慧真cùng mọi người ở chùa Viên Giác 圓覺寺 khuyến trợ. Hòa thượng Tổ Ấn Mật Hoằng 祖印密弘 (1735 - 1835) ở chùa Đại Giác 大覺寺 chứng minh;
- Một bản Trùng khắc vào năm Minh Mạng 明命 thứ 6 (1825) ký hiệu ACNLUAT 0018, do chùa Bảo Lâm 寳林寺 tổ chức khắc in và tàng bản;
- Một bản Trùng khắc năm Canh Thìn 庚辰 niên hiệu Tự Đức 嗣德 (1880) có ký hiệu ACNLUAT 0019, ở phần cuối sách có nội dung: Do Hòa thượng Hoằng Ân (1850 - 1914) ở chùa Giác Viên chứng minh 覺圓寺弘恩正明;
- Một bản khác được cho là phổ biến rộng rãi hơn, có ký hiệu ACNLUAT 0020 được khắc in tại chùa Viên Minh 圓明寺 (Chùa Ráng) nay thuộc huyện Phú Xuyên, TP. Hà Nội. Chính tại nơi đây đức Đệ Tam Pháp Chủ Đại lão Hòa thượng Thích Phổ Tuệ 釋普慧 (1917 - 2021) từng đảm nhiệm trụ trì và tu tập cho đến lúc viên tịch. Bộ mộc bản có niên đại khắc ván vào năm Duy Tân 維新 thứ 4 (Canh Tuất - 1910). Do Tri Chỉ Bí-sô Nguyên Uẩn soạn lại, các vị Nguyên Loan, Nguyên Mỹ phát tâm trùng khắc.
Theo khảo sát sơ bộ cho thấy bộ mộc bản Quy Sơn Cảnh Sách Cú Thích Ký ở chùa Viên Minh được sử dụng làm bản mẫu để các nơi khác khắc in lại, trong chuyến sưu tầm tư liệu Hán Nôm ở huyện Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp vào tháng 12 năm 2022, Thư viện Huệ Quang đã đến chùa Tân Long 新隆寺 và cũng tiến hành in từ mộc bản của bộ sách này. Bộ mộc bản ở chùa Tân Long còn đầy đủ, khắc in theo bản của chùa Viên Minh nhưng không ghi thời gian trùng san ở nơi đây, ở trang cuối sách thay vào phần phương danh tín thí ấn tống như ở chùa Viên Minh thì có khắc dòng chữ lớn với nội dung: 新隆寺教授淨藏守板 Tân Long tự Giáo thọ Tịnh Tạng thủ bản, quyển này có ký hiệu ACNLUAT 0024. Theo bước đầu suy luận, bộ sách này thường được khắc in chung với quyển Sa Di Luật Nghi Yếu Lược Tăng Chú 沙彌律儀要略增注 và ở bổn tự cũng có quyển sách này ghi rõ nơi tàng bản là chùa Tân Long 新隆寺藏板 cùng niên đại trùng san khắc ván là vào năm Đinh Mão 丁卯 niên hiệu Bảo Đại 保大 thứ 2 (1927).
Ngoài ra còn tìm thấy một số quyển Quy Sơn Cảnh Sách Cú Thích Ký ở một số ngôi cổ tự khác, cũng khắc in theo bản Viên Minh nhờ vào bài tựa ở đầu sách, nhưng trang cuối lại để trống không giống với bản của chùa Viên Minh và cũng không ghi tên nơi tàng bản hay thời gian trùng san.
Quy Sơn Cảnh Sách Cú Thích Ký là một tác phẩm có giá trị cao trong chốn Thiền môn, vừa giúp cho người đọc có thể vừa học được chữ Hán cổ vừa biết thêm về giáo lý căn bản cho người bắt đầu nhập môn. Quyển sách này còn được là một tác phẩm văn học có giá trị văn chương cao và là một cuốn Giáo trình Phật học căn bản. Với văn phong trong sáng cảnh tỉnh người đọc, mang nhiều triết lý về vô thường, nhân quả, giới luật của Phật giáo, vừa có phần giải thích những thuật ngữ được sử dụng trong chốn Thiền môn, làm sáng tỏ nghĩa lý, thể hiện rõ tinh thần học Phật và tư tưởng của một bậc xuất trần thượng sĩ. Quyển sách này là một phần tiếp theo trong tùng thư Huệ Quang Phật Điển Tùng San với ký hiệu HQPĐTS - 1021 do Thư viện Huệ Quang ảnh ấn và phát hành, xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc tác phẩm này.
Sài Gòn, Quý đông Giáp Thìn, 2024
Thiện Nghĩa/ Thư viện Huệ Quang
Ảnh: Sách do Thư viện Huệ Quang ấn hành
